Ceirano: de wieg van de Italiaanse auto-industrie

Vrijdag wordt in het Piemontese Cuneo de honderdste sterfdag van Giovanni Battista Ceirano voor het laatst herdacht. Het vormt de afsluiting van het ‘centenario’ dat Giovanni Battista, zoon van een horlogemaker, het eerste Italiaanse fundament legde voor de bouw van automobielen. De man die samen met zijn twee jongere broers Giovanni en Matteo, een grote impuls vormden voor het ontstaan van een levendige auto-industrie in de stad Turijn. Het bijzondere verhaal van de broers uit Cuneo is er eentje van hoogte en dieptepunten en tal van bedrijven. Eerst samen en later onafhankelijk van elkaar. De naam Ceirano verdween nog voor de Tweede Wereldoorlog van het toneel, maar kon in potentie uitgroeien tot een van de bekendste merklabels in de wereld, die we vandaag de dag als consument dus nog gekend zouden hebben. Het eerste bedrijf van Ceirano vormde de kickstart voor Fiat en was in de eerste jaren nauw verbonden met een van de bekendste pioniers ter wereld van dat moment, namelijk Vicenzo Lancia. Ook het merk Itala vormt een onderdeel van het verhaal over de familie Ceirano, maar ook S.P.A. Uiteraard zijn er ook de succesvolle merken S.C.A.T en Ceirano, waar de familienaam zelf in terugkomt.

Eind negentiende eeuw bleek al snel dat het technische en commerciële talent van de in 1860 geboren Giovanni Battista, goed van pas kwamen in het rijke en florerende Turijn, waar hij in eerste instantie alleen begon. Ceirano trok op zijn twintigste naar de Piemontese hoofdstad. Acht jaar later hielpen zijn broers hem met het opzetten van een fietsfabriek aan het centraal gelegen Corso Vittorio Emanuele nummer 9. Hij deed dit door gebruik te maken van een nogal Engels klinkende naam ‘Welleyes’. De naam zou zijn bedacht door de succesvolle ondernemer Giovanni Lancia, vader van de beroemde Vincenzo Lancia. Ceirano huurde namelijk zijn onderkomen van dhr. Lancia. Het niet kiezen van een Italiaans klinkende naam, had alles de maken met het feit dat het jonge Italië nog een grote inhaalslag moest maken op industrieel gebied, ten opzichte van Groot Brittannië, Frankrijk en Duitsland. Dankzij het talent van Ceirano, duurde het niet lang tot de eerste gemotoriseerde fietsen werden geproduceerd, waarmee men zelfs de kranten haalde, omdat in een race tussen Torino en Asti, werd gewonnen door een coureur met een Welleyes.

Affiche van de firma Ceirano voor de productie van fietsen, 1894

Het vormde de basis voor de bouw van een eerste automobiel, wat alles te maken had met de vooruitstrevende blik van Giovanni Battista. Ceirano had namelijk van een nieuwe van origine Franse mode gehoord, waarbij de techniek van motorisering prima van pas kwam, namelijk rijtuigen zonder paarden. Slechts een kleine groep jonge rijke consumenten, hadden in die tijd geld over voor een dergelijk gewaagd avontuur. Ceirano bezocht daarom de beste clubs in Turijn, om te kijken of hij zijn idee voor een eerste Welleyes automobiel, bij voldoende belangstelling kon realiseren. Het lukte, want vanaf 1898 was de nieuwe firma Accomandita Ceirano & C. een feit. Giovanni Battista realiseerde het onmogelijk en bouwde zijn eerste auto met een 663 cc tweecilinder motor. Zelfs de banden met merknaam ‘Rapid’ werden in eigen huis gemaakt. Een nieuwsgierige Vicenzo Lancia werkte inmiddels in zijn werkplaats en bleek een briljant techneut, ondanks de druk van zijn vader om voor iets anders te kiezen. Halverwege 1899 werd de eerste Italiaanse automobiel aan het publiek gepresenteerd. De transmissie met twee versnellingen was van de hand van de destijds erkende ingenieur Aristide Faccioli, medeoprichter van Fabbrica Automobili Torino, dat een jaar na de oprichting F.I.A.T zou gaan heten. Ook de bekende coureur en ingenieur Felice Nazarro werkte mee aan een productie die al snel uit z’n jasje groeide en mede daarom verkocht werd aan een nieuwe firma met de naam Fiat. Een bedrijf waar vele invloedrijke namen uit de stad bij waren betrokken. De deal werd verderop op 1 juli gesloten in het prachtige palazzo Bricherasio, waar een van de aandeelhouders van Ceirano woonachtig was. 

Giovanni Battista Ceirano (links) verkocht al vroeg zijn techniek aan het nieuwe Fiat

Hierdoor was op 11 juli 1899 de geboorte van Italië’s grootste autoproducent een feit, voor een bedrag dat tegenwoordig met circa 10 miljoen euro vergeleken kan worden. Het is niet bekend waarom Ceirano zelf geen onderdeel wilde of kon vormen van deze verkoop. Met 30.000 lire op zak kon Giovanni Battista weer zelf aan de slag. Na een kort mislukt avontuur in de zakenwereld, besluit hij met zijn broers om weer te gaan doen waar hij goed in is en richt hij het nieuwe automerk S.T.A.R op, Società Torinese Automobili Rapid (vernoemd naar de banden). Het is dan 1901 en de firma heet eerst Fratelli Ceirano, dan G.G.Fratelli Ceirano en tot slot Ceirano & C. (1904). Tot 1903 worden er automobielen gebouwd, met De Dion Bouton en Aster motoren. Het wordt Giovanni Battista’s laatste daad in de auto-industrie, alvorens zich in 1905 terug te trekken. Hij gaat aan de kust in Bordighera wonen en overlijd daar in 1912.

Matteo Ceirano (foto boven) werkte samen met broer Giovanni reeds vanaf 1903 verder onder een andere naam. Dat tweede bedrijf heet dan al Ceirano Matteo & C.. De in 1870 geboren Matteo (jongste van de drie) is veel vuriger van karakter dan zijn oudere broers en begint ook direct een loopbaan als coureur. Hij deed onder andere mee aan de Targa Florio en wint in 1904 zelfs de Moncenisio-Susa race voor lichte automobielen in een Itala 24 HP. Na de oprichting van het succesvolle merk Itala, heet de firma ‘Ceirano Matteo & C. – Vetture marca Itala’ en produceert het in opdracht van deze producent. Zijn oudere broer Giovanni is inmiddels voor zichzelf begonnen. Het werk voor Itala is slechts van korte duur en vanaf 1905 start Matteo Ceirano alweer onder een nieuwe naam, in een samenwerking met de autobouwer en ingenieur Michele Ansaldi. S.P.A, Società Piemontese Automobili Ansaldi is vanaf 1906 een feit. Matteo neemt zelfs de leiding en werkt er tot 1918. In 1941 overlijdt Matteo in Turijn.

Ceirano automobielen tijdens de eerste autosalon van Turijn in 1904

Giovanni Ceirano (de op een na oudste) zorgde uiteindelijk voor het nog lange tijd blijven voortbestaan van de naam Ceirano, binnen de jonge Italiaanse auto-industrie. De in 1865 geboren Giovanni heeft een zeer actieve loopbaan en sticht in 1905 de firma ‘Junior Fabbrica Torinese Automobili’. De nieuwe fabriek aan de Corso Massimo d’Azeglio nummer 56 nabij de Po, floreerde en produceerde 130 auto’s in het jaar 1906. Toch start Giovanni Ceirano in dat jaar alweer opnieuw en sticht het pas later succesvolle S.C.A.T., Società Ceirano Automobili Torino, aan de Via Madama Cristina in het gebied bij Porta Nuova, op steenworp afstand van FIAT. In 1914 bouwt men wegens succes een grote fabriek aan het in het westen gelegen Corso Francia nummer 142 (afb. bovenaan), nabij Grugliasco, dat later in een militaire kazerne werd omgebouwd.

SCAT gaat vanaf 1918 zelfs zelfstandig verder, zonder de supervisie van de naamgever en directeur. Deze kwam tot het besluit de firma te verlaten, vanwege het verval waarin SCAT was geraakt tijdens de Eerste Wereldoorlog. De enige overgebleven Ceirano, gaat vanaf 1919 samen met zijn eigen zoon Ernesto, verder onder de naam ‘Ceirano Giovanni Fabbrica Automobili SA’. Het blijkt een verstandige keuze, want de consumenten kopen op dat moment liever een nieuwe Ceirano dan een ‘vooroorlogse’ SCAT. Het merk Ceirano is gedurende de eerste jaren op de locatie gevestigd van de oude SCAT-fabriek, waar de directie van SCAT nog wel kantoor hield. Zoon Ernesto is vooral als coureur succesvol en wint achter het stuur van een SCAT de zesde Targa Florio van 1911, de derde ronde van Sicilië van 1914 en de negende Targa Florio in datzelfde jaar.

Winnende SCAT (met Snipe en Pedrini) 25/35 HP tijdens de (zevende) Targa Florio van 1912.

Ceirano Automobili vestigt zich vervolgens in een nieuw industrieel gebied richting het westen van de stad aan de Corso Lecce nummer 16. Daar rolt in 1920 de eerste moderne viercilinder auto van de band. Het is hetzelfde gebied waar inmiddels Lancia ook een grote fabriek heeft gevestigd aan de Corso Peschiera. Intussen was naamgenoot SCAT alweer een zelfstandige opkomende concurrent, dat Ceirano in die periode zelfs trachtte over te nemen. Dit werd door Giovanni Ceirano echter voorkomen door ook te investeren in vastgoed. Uiteindelijk wordt Giovanni ook weer grootaandeelhouder van dat opkomende (vrijwel gelijknamige) bedrijf dat hij ooit in 1918 verliet. In de zomer van 1923 ontstond zo door een fusie een nieuwe firma, maar de productie nam door de explosieve groei van Fiat af en de SCAT-fabriek aan de Corso Francia ging zelfs dicht. In 1933 wordt SCAT verkocht aan Fiat (en houdt op te bestaan) en gaat Giovanni tot het einde van de tweede Wereldoorlog aan de Corso Lecce verder als producent van auto-onderdelen onder naam FaTA, Fabbrica Torinese Automobili. Het doel was om ooit weer auto’s te gaan bouwen, maar zover is het nooit gekomen. In 1948 overleed de laatste autobouwer met de naam Ceirano. Het einde van een zeer bepalende geschiedenis, vormgegeven door drie broers uit Cuneo.